Meekrap op katoen - de resultaten

En daar begon het grote wachten. OK, ik hou dat geen 48 uur vol. Ik had het bad al mooi zien veranderen door af en toe te roeren (in het begin een uur op 70 graden, dit keer in de weckketel dus geen issues), en daarna laten afkoelen in de pan. Maar na 27 uur was het geduld op. 

Op facebook kreeg ik al de tip van Kalk toevoegen en PH verlagen (soda) (super leuk hoe mensen meedenken en mee kijken!). Ik wilde dat pas achteraf, zodat ik ook zou weten wat de kleur was zonder deze ingredienten.

Dus gisteravond drie badjes aangemaakt met warm water, de eerste met een theelepel gebluste kalk, de tweede met een theelepel soda en de derde een nog bewaard ijzersulfaat bad van de wouw. 

Ervoor de ketel met het origineel, je ziet de kleurveranderingen vrij snel. Na 5 minuten alles uitgespoeld. Dat uitspoelen is trouwens een heerlijkheid, er komt amper iets nog vanaf na al deze stappen!

Met ijzer werd het donkerder/bruiner en dat had ik ook verwacht. Maar de kalk vond ik verrassend, een soort leverkleur. En de soda verlevendigde de kleur enorm. Blijft de vraag wat het verschil is tussen nr 1 en 2. Nou de eerste heb ik met aluin voorgebeitst en de tweede met die aluminiumacetaat die ik 3 blogs eerder maakte. Ik weet het niet, ik zie niet zo heel veel verschil, al lijkt het iets helderder/lichter. Niet echt de moeite waard wat mij betreft.

Ik vind het heel leuk aan natuurlijk verven dat je de kleur achteraf nog kunt beinvloeden met nabeitsen. Daar kun je natuurlijk mee spelen!

Ik zit te peinzen of het me zou lukken de vierde artquilt voor de groep Colorminds in het Sanzo Wada kleurenpalet roze oranje bruin, natuurlijk te verven. Zou wel gaaf zijn he? Eerst de oranje maar eens proberen, dus meer geel erbij. 

Verven met meekrap op katoen

Even een kleine update wat ik onderhand te weten ben gekomen voor wat betreft verven op katoen uit de boeken en van internet:

1. op katoen verft het beste wouw (geel) meekrap (rood) en wede of indigo (blauw). Mijn idee was, als ik die drie kleuren goed kan verven, kan ik daarna misschien wel een pyramide maken waarin ik de kleuren mix. Zo dan weten jullie mijn horizon!

2. katoen is een lastige vezel, en daarom moet je veel aandacht besteden aan de voorbeitsen. Allereerst liefst gekookt met zeep wassen, daarna een taninebad (ik gebruik daarvoor knoppergal) en daarna een aluinbad. Ik heb me uit laten leggen dat dat na elkaar moet omdat als ze tegelijk in de voorbeits gaan, ze met elkaar gaan reageren, en het is juist bedoeld als brug naar de cellulosevezel

• Tannine hecht zich goed aan cellulosevezels en vormt als het ware een ankerlaag.
• Aluin (aluminiumzout) bindt zich veel beter aan tannine dan rechtstreeks aan cellulose.

Als je ze tegelijk toevoegt, slaan ze neer in het water

Tannine + aluin reageren met elkaar → vormen aluminiumtannaat, een vaste stof die neerslaat.Dat gebeurt dan grotendeels in het bad in plaats van ín de vezel. Het resultaat: veel minder beits in de stof, grauwere of zwakkere kleuren.

3. Geef alles de tijd, en let op de temperatuur... de baden moeten meestal niet koken maar goed warm zijn. En nu wil ik verven met Meekrap en lijkt alles nog meer in een 'Slow dye' proces te komen. 

Ik heb trouwens nog een goed boek in de kast gevonden die zich ook concentreet op plantaardige stoffen:

Ik vind het heel verhelderend dat ik me nu concentreer op katoen. Want het aanbod in wol verf boeken is groot maar is echt een ander proces, vnl zuur ipv. basisch bijvoorbeeld....

Goed, Meekrap dus. Het SlowFlow proces zoals ik het nu al noem, begint met de meekrapwortel een nacht over te laten weken in water. 

Dan de voorgewassen stof een uur op 50 gr in een 5 liter water bad met 10 gram knoppergal (oh ja, ik praat vanaf nu steeds over 100 gram stof, wat gelijk staat aan ca 3 Fat Quarters). Ik sla 12 knoppergallen kapot, dat is ongeveer 40 gram maar deze zijn dan ook vers ;-). Even kort uitspoelen. (zie uitleg hierboven, wat los zit, zorgt voor vervuiling van je kleur later).

Vervolgens een uur in een 5 liter bad met 15 gr aluin (3 theelepels). Ook niet te heet 60-70 gr. Ik zoek nog een kookthermometer met alarm, maar vooruit 😁. Af laten koelen en ook weer kort uitspoelen. 

Je begrijpt, we zijn nu een halve dag verder...

Dan gaat er koud water in de weckketel, want meekrap mag beslist niet boven de 70 graden uit komen, want dan slaat ie om naar bruin. Dat stond in alle drie de boeken dus dat is waar 😛.

De katoen natgemaakt en in het koude water gedaan. Ik heb het in de pan op laten warmen, dat schijnt goed voor de kleur te zijn. Bij 70 graden staat het verfbad nu aan voor 2 uur. En daarna laat ik het 24, liefst 48 uur in de pan staan en afkoelen. 

Na een uur ziet het er al veelbelovend uit, en nee ik zal niks doen en over 48 uur vertellen of het mooi geworden is...

Ik ben van plan, als ik de ideale recepturen voor katoen heb gevonden, ze te bundelen in een PDF, die dan te downloaden is. Dus doe geen moeite mee te schrijven ;-) dit zijn allemaal nog experimenten waarbij het vooral leuk is om over mijn schouder mee te kijken!

Dit zijn de Meekrap strengen wol die ik eerder verfde (https://www.verfvirus.nl/2020/09/plantaardig-verven-met-meekrap-8.html) met zelfgekweekte meekrap trouwens. Ik denk niet dat ik die diepte op katoen ga krijgen maar toch hou ik vol, ik wil weten hoe ver ik kan komen!

Wouw op katoen - aluin en soda apart

Het was een heel proces gisteren om zelf aluminiumacetaat te maken en ik vond de resultaten niet heel bijzonder. Dus maar eens overnieuw begonnen en de aluin en soda apart toegevoegd. En dit keer de stof toch maar van te voren gewassen (tip via facebook, met dank!). 

🌿 Recept: Wouw op katoen (met knoppergal + aluin)

1. Materialen

• 100 g katoen (voorgewassen) (3FQers)
• Knoppergalpoeder: 6 g (≈ 6% WOF*)
• Alaun (kaliumaluminiumsulfaat): 15 g (≈ 15% WOF)
• Wouw (gedroogd blad/stengel/bloemen): 20–30 g
• Soda (natriumcarbonaat): 10 g
• Water (ca. 5 liter per bad)

*WOF = Weight of Fibre (gewicht droge stof)

---

2. Voorbeitsen

Stap A – Tannine (knoppergal)

1. Los 6 g knoppergal op in ± 5 liter warm water (40–50 °C).
2. Voeg katoen toe en laat 1 uur trekken. Af en toe roeren.
3. Laten afkoelen in het bad, uitknijpen.

Stap B – Aluin

1. Los 15 g aluin op in ± 5 liter water (50–60 °C).
2. Voeg de getannineerde katoen toe en beits 1 uur bij 50–60 °C.
3. Laten afkoelen in het bad, uitknijpen.
4. Kort naspoelen, klaar voor verven.

---

3. Wouwbad maken

1. Weeg 20–30 g gedroogde wouw.
2. Week 1 uur in ± 5 liter water.
3. Verwarm tot 80 °C, laat 1 uur trekken (niet koken).
4. Zeef de plantenresten eruit. (of gebruik een waszakje)
5. Voeg 10 g soda toe → pH 8–9 → het bad wordt helder geel.

---

4. Verven

1. Voeg de voorgebeitste katoen toe.
2. Houd 45–60 min bij 60–70 °C.
3. Af en toe keren.
4. Laten afkoelen in het bad.

---

5. Nabehandeling

1. Goed uitspoelen tot het water helder is.
2. Drogen uit direct zonlicht.
3. Met een korte nabeits van 1% ijzersulfaat (aparte stap) kun je het naar olijf/mosgroen trekken.

---

Mijn resultaten

Tot zover de theorie, ik heb alle stappen doorlopen en het verfbad een nacht over laten staan. De resultaten zijn beter en leuk om het met ijzersulfaat na te beitsen (5 minuten in lauwwarm water)

Links de kleur van gisteren, in het midden en rechts de nieuwe kleuren van vandaag

Nu ik vrij snel, door onderdompeling in ijzersulfaat een andere kleur eroverheen kan krijgen, kon ik het niet laten om het derde lapje in vieren te scheuren en met twee alvast te gaan spelen.

Gevouwen in een ster en afgeklemd, kort in het ijzersulfaat water, levert een leuk resultaat op. Ik heb het in twee keer gedaan, dus nog een tweede dip met de punt afgeklemd:

Ik begin wat gevoel te krijgen bij het verven van katoen. Onderhand tijd voor een ander verfbad. Ik vervolg mijn zoektocht! 

Stap 2 - Tweede voorbeits voor katoen - Aluminiumacetaat maken uit aluin en soda-ash

Zoals gezegd kregen mijn 3 FQs gisteren een tanninebad die ze al licht beige kleurt overigens:

Veel planten bevatten kleurstoffen die alleen goed binden via een aluminiumbrug op cellulose. Zonder goede tannine + aluminiumvoorbeits vervagen deze kleuren snel of worden dof. Dit proces is vooral nuttig bij heldere kleuren (geel, rood, groen), waar lichtechtheid anders een probleem is. Daarom verdiep ik me nu in de tweede ronde voorbeits (ja niemand zei dat dit makkelijker was dan de reactieve verven maar wel duurzamer!).

In het boek van Babs wordt al geschreven over een tweede bad met aluin en soda. Dat is een optie maar op youtube kwam ik geregeld Aluminiumacetaat tegen als tweede voorbeits. Helaas zie ik niet dat het ergens te koop is in Nederland. 

Aluminium acetate is een andere aluminiumverbinding dan aluin, en in de natuurlijke verfwereld wordt het vaak gezien als de “luxe-mordant” voor cellulosevezels zoals katoen en linnen.

💡 Gebruik in de praktijk

• Aluminium acetate wordt vaak in een koud bad gebruikt (30–40 °C is genoeg) en heeft een korte behandeltijd.

• Je hebt maar weinig nodig (meestal 5–8% van het droge gewicht van de stof).

• Na het morderen wordt de stof meestal kort gewassen in een waskalk- of soda-ash-bad om overtollige en losse aluminiumionen te neutraliseren, anders kunnen ze de kleur aantasten.

En het mooie is je kunt het zelf maken:

Aluminiumacetaat maken uit aluin en soda-ash

Benodigdheden (voor ±1 liter 10% oplossing)

• 50 g aluin
• 25 g soda-ash (natriumcarbonaat, Na₂CO₃) – te koop bij drogist of webshops voor verf/textiel
• 1 liter heet water
• Een glazen of plastic pot (geen metaal!)
• Houten of kunststof roerstaaf

---

Werkwijze

1. Los de aluin op

   1. Doe 50 g aluin in ±500 ml heet water (niet kokend) en roer tot het volledig is opgelost.

2. Los de soda-ash op

   1. Doe 25 g soda-ash in een aparte kan met ±500 ml heet water. Roer tot het helder is.

3. Meng de oplossingen

   1. Giet langzaam de soda-ash-oplossing bij de aluinoplossing, niet andersom.

   2. Er zal een troebel, melkachtig neerslag ontstaan: dat is aluminiumhydroxide.

4. Zet om naar acetaat

   1. Laat het mengsel minstens 24 uur staan, af en toe roeren.

   2. Door de reactie met de sulfaten en het carbonaat vormt zich aluminiumacetaat in de vloeistof.

5. Decanteer

1. Giet de heldere vloeistof voorzichtig af van eventueel bezinksel. Of zuig het er af met een pipetje. 

2. De heldere vloeistof is je aluminiumacetaat-oplossing, klaar voor gebruik als mordant voor katoen en linnen.

💡 Tip: Dit mengsel is het krachtigst als je het binnen een paar dagen gebruikt. Je kunt het wel bewaren in een afgesloten pot, maar het verliest langzaam effect.

Dit alles uitgezocht hebbende, vervolg ik mijn verfexperiment. en liet de 3 FQ's in de lauwe aluminiumacetaatbad weken:

---

Stap 2 – Aluminiumacetaatbad

Doel: aluminiumionen hechten aan de tanninerijke vezel, als brug naar de kleurstof.

1. Bereid een aluminiumacetaatbad (5–8% DGV) in lauw water (30–40 °C).

2. Leg de natte, getannineerde stof in het bad.

3. Laat 30–60 min. weken, af en toe roeren.

4. Haal de stof eruit, laat kort uitlekken.

---

Stap 3 – Neutraliseren

Doel: losse, niet-gebonden aluminiumionen verwijderen zodat ze de kleur niet beïnvloeden.

1. Maak een apart bad met 2 g waskalk of 5 g soda-ash per liter water.

2. Laat de stof hierin 5–10 min. weken, af en toe roeren.

3. Spoel kort uit.

---

💡 Waarom dit zo goed werkt:

• Tannine bindt stevig aan cellulosevezels.

• Aluminiumacetaat bindt beter en schoner aan tannine dan aluin, vooral op katoen.

• Deze combinatie levert diepere kleuren én hogere lichtechtheid dan één van beide alleen.

Tot zover de theorie. Maar deze beginneling in het plantaardig katoen verven, had eerst nog beter moeten lezen. Want terwijl ik bezig was met geel (Wouw), leek het me leuk om 1 van de drie lappen te oververven met cochenille om oranje te krijgen. En dan zie je dat ik echt de tijd moet nemen, want het basische van de aluminiumacetaat en de waskalk was slecht voor Cochenille, wat ook geen plantaardige verf is maar een luis dus dierlijk! Daarvoor had ik beter azijn kunnen gebruiken. En niet het bluskalk bad. Afijn. De eerste drie lappen zijn klaar en ik ben verre van tevreden. 

Maar de volgende lappen liggen alweer in de week! En dit keer heb ik een printje naast de pan liggen voor alle stappen. 

Stap 1 - Knoppergal-tanninebad voor katoen

Gisteren schreef ik al dat ik verse knoppergallen had verzameld. Dat betekent  alvast 1 ding, dat ik het drievoudige van gedroogd nodig heb #notetomyself.

De bronnen die ik geraadpleegd heb, doen vaak nog een voorwas met een neutrale zeep (100 gram stof, met een druppel synthrapol/zeep, 30-45 min op 60-80 graden) of bijv voorweken 12 in een bad met zeepwater. Maar aangezien ik PFD (prepared for dyeing) katoen in huis heb, sla ik stap 0 even over (de voorwas).

Dan stap 1, ik wil drie fat quarters (50x50 cm) verven dus eerst maar wegen, 3 FQ is 50 cm katoen van 150 cm breed. Een FQ weegt 31 gr dus met een halve meter stof zit ik op 93 gram en de meeste verfrecepten zijn gebaseerd op 100 gram droge stof, is dat even boffen. 

Weegschalen die in huis zijn, even getest, lijken aardig overeen te komen.

🌿 Recept Beits 1: Knoppergal-tanninebad voor katoen

Benodigdheden (voor ±100 g droge stof)

• 10–15 g knoppergal (gedroogd en grof gemalen of gestampt) Heb je alleen verse, dan 3x deze hoeveelheid
• 2 liter water
• Emaille, roestvrijstalen of geëmailleerde pan (of een rijstkoker die je voor dit doel apart houdt)
• Houten lepel of roestvrijstalen roerstaaf
• Evt een wasnetje om de materialen in te doen als 'theezakje'

---

Stap 1 – Extract maken

1. Maal of stamp de knoppergal grof zodat het oppervlak groter wordt.

2. Breng 2 liter water aan de kook, voeg de knoppergal toe.

3. Laat 45–60 minuten zachtjes koken (niet te hard borrelen).

4. Laat het mengsel afkoelen tot lauw en zeef de vaste stukken eruit. (of doe de knoppergallen in een wasnetje  of pantykousje en gebruik dat als theezakje)

---

Stap 2 – Stof behandelen

1. Maak de katoen goed nat in schoon water.

2. Doe de natte stof in het lauwe tannine-extract.

3. Laat 1–2 uur trekken, roer regelmatig voor gelijkmatige opname.  (ik las in andere boeken 8-12 uur erin, kortom, hier kun je mee spelen)

4. Je kunt ook het bad 30–40 minuten licht verwarmen (±40 °C) voor snellere opname (makkelijk in een rijstkoker)

---

Stap 3 – Spoelen en drogen

1. Haal de stof uit het bad, knijp overtollig vocht uit.

2. Spoel kort in lauw water (niet te lang, je wilt tannineverlies voorkomen).

3. Droog aan de lucht, uit direct zonlicht! Of ga verder met de volgende beits, daarover morgen meer. 

---

Mijn proces:

Om de knoppergallen te wegen, gebruik ik een bakje, vergeet niet je weegschaal via Tare weer op nul te zetten anders weeg je het bakje ook mee:

Een knoppergal blijkt zo'n 3 gram te wegen, dus ik heb er een stuk of 12 nodig (3-voudige, want vers al zien ze er gedroogd uit, liggen misschien al een tijdje op de grond?)

Vervolgens met een hamer stuk slaan, zodat het oppervlak waar de tannine uit kan komen groter wordt:

En tot slot water aan de kook gebracht. Ik haal de verf-rijstkoker weer uit de kast, dat bevalt me prima en dan hoef ik geen aparte pannenset aan te houden. Knoppergal erin, en pruttelen maar, ik hou een uur aan voor nu.

Dankzij de tannine wordt de kleur dieper en de lichtechtheid beter, vooral op cellulosevezels. En omdat cellulosevezels nou eenmaal weerbarstig zijn, volgt morgen een tweede beits. Die we ook zelf gaan maken. Stay tuned!

💡 Tip: Het tanninebad kun je soms nog een tweede keer gebruiken, maar voeg dan ⅓ nieuwe knoppergal toe voor voldoende sterkte. 

Plantaardig verven op katoen - het begin

Langere tijd ben ik al aan het broeden op het verven van plantaardige vezels (lees katoen en linnen) met natuurlijke verf. De meeste boeken gaan over wol en zijde en dat is een makkelijker materiaal dan het weerbarstige katoen of linnen. Toch begint het te gloren en dat komt ook door een oud en een nieuw boek die ik uitgebreid bestudeerd heb, beide in het duits. De eerste vond ik tijdens mijn vakantie in een museum: Naturfarben van Babs Behan:

Zij behandelt meerdere natuurlijke verven en ook meerdere stoffen. Haar resultaten zien er goed uit, ook op katoen en linnen.

En dan heb ik dit oude boekje nog gevonden in de kast. Batiken mit naturfarben van Edda Reichert. Batik vind vaak plaats op katoen (omdat het minder kwetsbaar is dan zijdevezels). Gezien de aard van de batik was, kan het verfbad dan niet meer koken ivm. de was die je er anders uit kookt, dus het verven moet op lage temperaturen. Kijk ook dat heeft mijn aandacht. 

Want ik ben op een missie, duurzaam natuurlijk verven zonder belastende chemicaliën en bij voorkeur op lagere temperaturen. De helaas veel te vroeg overleden Joke Blokland zei het al, kook toch niet alles op 100 graden, je kookt de verfkleuren stuk. 70/80 is voor het meeste goed genoeg.
We gaan het uitproberen.

Ondertussen liggen er onder de eikenbomen in de straat weer galappels en knoppergallen. Ik ben maar vast aan het verzamelen geslagen. Het kan nu in de hitte ook nog drogen. Maar vers zijn ze ook te gebruiken met een factor 3 (3x zoveel als gedroogd) las ik.

Eerder kleurde ik al eens wollen garens met knoppergallen en ijzer 

https://www.verfvirus.nl/2020/10/plantaardig-verven-met-galappels.html 

En ja knoppergal is te gebruiken als kleurstof, ook op katoen Maar belangrijker in dit geval, het is een goede voorbeits (tannine) voor de katoen (of linnen), zodat de kleuren beter pakken en licht echter zijn.

Ik ga mijn tanninebad klaar maken en morgen het recept delen!